Geweld en plundering – kan jy skade van die SAPD eis?

“When a crime is imminent and foreseen it is expected of the law enforcement agency to take appropriate action. The duty of the police to provide assistance arises from their mandate to carry out law and order” (geneem uit hierdie uitspraak).

Kan jy die polisie dagvaar as hulle jou nie tydens onrus en geweld beskerm nie? Dit is 'n belangrike vraag vir eienaars en vir werkgewers wat stakingsgeweld moes hanteer en ook vir almal van ons. Met die skade wat tydens die onrus en plundery aangerig is nog vars in ons gedagtes, het hierdie saak wyer aanwending as net die arbeidsverhoudingsveld.

Geweld tydens stakings – die suksesvolle eis vir skadevergoeding vir 'n gevandaliseerde plaas en 'n werknemer wat aangerand is.

• 'n Groot vrugteboerdery is aan 'n maandlange staking onderwerp. Die staking is gekenmerk deur geweld, verskillende gevalle van intimidasie, aanrandings, kwaadwillige saakbeskadiging, vandalisme, diefstal, padblokkades en verskeie gevalle van plundering.

• SAPD (die Suid-Afrikaanse Polisiediens) is voor die staking in kennis gestel van die dreigende staking en hulle is ook ingelig dat die staking waarskynlik gewelddadig sal wees.

• Hierna het gewelddadige optrede deur 'n groot skare stakers gevolg. Daar was met klippe gegooi, petrolbomme, brandstigting, aanrandings, intimidasie, swaai van knopkieries, dreigemente van moord, plundering en vernietiging van eiendom. Hierna het die werkgewer tugverhore gehou en 251 stakers is gevolglik ontslaan. Dit het weer tot verdere geweld aanleiding gegee.

• Die plaas en 'n nie-stakende werker wat deur stakers gesteek is, het die SAPD in die Hooggeregshof vir skadevergoeding gedagvaar. Die feite in die hofsaak is deur die partye betwis. Die naaste kantoor van die SAPD was ongeveer 15 kilometer weg van die plaas. Die hof bevind dat die werkgewer talle versoeke vir hulp en bystand aan die SAPD gerig het. Met een van die gevalle waar die SAPD wel op die versoek om hulp gereageer het, het hulle die werkgewer in kennis gestel dat die polisie nie die vermoë het om te help nie. Met die meeste van die ander versoeke om hulp het die SAPD glad nie reageer nie.

• Die werkgewer het 'n interdik van die Arbeidshof en ook ‘n bevel van minagting van die hof teen die stakende werkers verkry. Tydens die staking het die werkgewer heelwat klagtes by die SAPD ingedien, maar geen optrede of arrestasies het gevolg nie. Dit was eers toe die polisielede self onder die klippe gesteek is, dat hulle vier werkers gearresteer het.

• Die hof het die getuienis wat voorgelê oorweeg tesame met die regsplig op die polisie om hulp te verleen wanneer misdaad op hande is. Die hof bevind dan dat die Minister van Polisie en die Nasionale en Provinsiale Polisiekommissarisse versuim het om hul plig na te kom tydens die staking. Die hof beveel dat “as gevolg van hul onregmatige en nalatige optrede” moet hulle die eisers se “bewese of ooreengekome skadevergoeding” voortspruitend uit die staking betaal.

• Die hof stel dit baie duidelik: “The police had a legal duty to act positively to prevent harm to the Plaintiffs. The legal convictions of the community required of the police to act more swiftly to prevent harm to the Plaintiffs. The legal convictions of the community incorporate constitutional values and norms and in our constitutional democracy it cannot be acceptable of the police to sit idle when they should have reasonably foreseen that the strike will turn violent. When a crime is imminent and foreseen it is expected of the law enforcement agency to take appropriate action. The duty of the police to provide assistance arises from their mandate to carry out law and order.”

• Die hof bevind dat die polisie wel in staat was om die gebied te besoek en te patrolleer en voortdurend te monitor. Hulle het versuim om dit te doen. Die polisie se versuim om te reageer op die voordurende versoeke om hulp was nalatig en onregmatig. Gemeet aan beleidsoorwegings van openbare- en regsaard asook aan grondwetlike waardes was die polisie se optrede onaanvaarbaar en wederregtelik. 

Sal hierdie beginsels van toepassing wees vir alle eise vir skade as gevolg van onrus en plundering?

Die onlangse, wydverspreide gevalle van openbare onrus, vernietiging van eiendom en plundering was op 'n heel ander skaal. Die gebeure het ook in 'n ander konteks plaasgevind as die geval wat hierbo ondersoek is.

Volgens sommige in die media lyk dit of die veiligheidsdienste nie die gebeure of die geweld voorsien het nie. Hulle was daarom nie voorbereid hierop nie en gevolglik nie in staat om doeltreffend te reageer op die verskeie pleidooie vir hulp wat hulle ontvang het nie. Dit lyk asof die hof in die saak hierbo aanvaar het dat die polisie wel oor die middelle beskik het om doeltreffend te reageer, maar dit nie gedoen het nie. Die beginsels wat die hof oorweeg het, sal beslis leiding gee om enige eise teen die polisie te beoordeel. In tyd sal die feite van elke spesifieke geval bepaal of slagoffers van hierdie openbare onrus en plundering daarin sal slaag om polisie-aanspreeklikheid te bewys, wanneer hulle eise vir skadevergoeding instel.